Madencilik, tarih boyunca uygarlıkları şekillendiren temel sektörlerden biri olmuştur. İnsanlık tarihinde ilk çağdaki etkilerinin yanı sıra, sanayi devriminde kömür ve demir gelişimi için anahtar rol oynamıştır. Günümüzde gelinen teknolojik durumda bile insan hayatındaki birçok gelişme yine madencilik sayesinde sağlanmıştır.
İnsan hayatında vazgeçilmez bir yeri olması ve yeraltında uzun yıllar içerisinde oluşan yenilenemeyen kaynaklar olması sebebiyle madencilik mutlaka etkin bir planlamayla ülkenin ihtiyaçları göz önüne alınarak çevreye duyarlı bir şekilde uygulanmalıdır.
Ülkemiz, doğal kaynaklar açısından önemli bir potansiyel taşımaktadır. Türkiye, üretilen madensel kaynak çeşitliliği açısından, 152 ülke arasında, 29 maden türünde yapılan üretim temel alındığında, 10. sırada yer almaktadır.
Çıkarılan madenlerin içerisinde ise en önemli pay kömüre aittir. Diğer kaynakların rezervleriyle karşılaştırıldığında çok büyük rezerve sahip olması, ekonomikliği, teminindeki güvenilirlik, fiyat istikrarı, kömürün çok önem- li enerji kaynağı olduğunun göstergesidir.
Endüstride, ısınmada ve bunun yanı sıra en önemlisi enerji üretiminde kullanılmak üzere termik santrallerde, kömürün enerji üretimin- deki payı %30’u bulmaktadır. Türkiye kömür rezervleri içinde ise büyük pay 11.4 milyar tonla linyite aittir. Toplam 65,2 milyon ton olan linyit üretiminin yaklaşık %80’i termik santrallarda, %20’si ısınma ve sanayide tüketilmiştir. Bunun temel nedeni, dünya linyitleriyle karşılaştırıldığında linyitlerimizin daha düşük ısı değerine sahip olmasıdır.
Kömürün enerji üretiminde sahip olduğu kritik konum ve dünya ölçeğiyle kıyaslandığında kıs- men düşük kalorili sınıfta yer alması, kömür üretiminde seçilecek üretim yönteminin ve çıkacak maliyetin önemini artırmaktadır. Kömür üretim yöntemleri genel olarak açık işletme ve yeraltı işletme yöntemleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Üretim yöntemlerinin seçiminde; örtü tabakası kalınlığı, kaya formasyonlarının sertlik, basma dayanımı, kazılabilirlik parametreleri, ilk yatırım sermayesi ve birim üretim maliyetleri belirleyici olmaktadır.
Her üretim yöntemi de kendi içinde farklı üretim sistemlerinin uygulanmasını içermektedir. Ancak ülkemizde açık ocakla işletebilecek sahaların azalması sebebiyle yeraltı kömür madenciliği kaçınılmaz olmuştur. Yeraltı işletme yöntemleri de, açık işletmecilikte olduğu gibi, kömür damarının yapısı (kalınlık, eğim, sertlik, uzunluk vb.), yan kayaçların yapısı, tektonizma, hava sıcaklığı, metan gazı içeriği, günlük üretim, drenaj vb. kriterler yönünden çeşitlilik gösterir.
En yaygın olarak kullanılan yeraltı işletme yöntemlerini şöyle sıralayabiliriz:
a.Uzun kazı arınlı üretim yöntemi,
b.Kısa kazı arınlı üretim yöntemi,
c.Topuklu üretim yöntemi,
d.Oda üretim yöntemi.
Dünya yeraltı madenciliğinde en yaygın olarak uzun kazı arınlı üretim yöntemleri uygulanmaktadır. Yeraltında kömür kazısı, şartlara göre konvansiyonel kazı (kazma, delme – patlama ve martopikör) ve mekanize kazı (hidrolik burgu, pnömatik kazma, saban ve tamburlu kesici – yükleyici) şeklinde yapılmaktadır. Nakliye ise, ayak içinde zincirli konveyörlerle, taban ve anayollarda bant konveyörlerle ve duruma göre vagonlarla yapılmaktadır.
Ülkemiz yeraltı linyit kömürlerinin yaklaşık yarısı kalın kömür damarlarından üretilmektedir. Günümüzde kalın damarlarda tercih edilen iki üretim yönteminden ilki emek, yoğun çalışmaya dayanan klasik ayaklarda kömür madenciliği ikincisi ise uzun ayak ekipman ve tekniğine dayanan üretim yöntemidir. Bu iki yöntemden birisinin seçilmesi için kömür kayıp oranı, üretim maliyeti, işçi emniyeti gibi parametreler göz önünde bulundurulmalıdır. Ülkemizde kalın damarlı yapıların kazanılmasında arkadan göçertmeli uzun ayak üretim yöntemi uygulanmaktadır.
•Uzun ayak kömür madenciliğinde öncelikle kömüre ulaşmak, üretime yardımcı olmak ve üretilen kömürün dışarıya nakliyesi için, üretim panosunun başlangıç kısmına tavan yolu galerisi ve son kısmına taban yolu galerisi açılır. Yeryüzünden üretim yapılan panolara ana galeri yoluyla taşınan temiz hava tavan yolundan üretim bölgesine girer. Kömür tozu, karbondioksit ve metanla kirlenen temiz hava fanlarla toplanarak taban yolundan dışarı atılır.
Uzun ayak kömür madenciliğinde, aynanın önüne yerleştirilen yürüyen hidrolik tahkimatlar sayesinde tavan taşınarak göçük engellenmektedir. Tahkimatların önüne yerleştirilen zincirli konveyör bulunmaktadır. Konveyörün üzerinde ise mekanize kömür madenciliğinin ana ekipmanı olan kesici makine bulunmaktadır. Nakliye kapasitesi ve üretim planlamasına göre seçilen makinanın uygun sayıda tamburu ve bu tamburun üzerinde kömürün kesilmesini sağlayan kesici dişler bulunmaktadır.
Düşey ve dönme hareketi yapan tamburlar üzerinden bulunan hidrolik pistonlarla kömürü yumuşatır ve keserek zincirli konveyörün üzerine döker. Zincirli konveyörle aktarma konveyörüne taşınan kömür buradan bant konveyör yardımıyla yeryüzüne taşınmakta bu sayede verimli ve emniyetli bir şekilde üretim yapılmaktadır.
Kesici makinanın kömürü keserek ilerlemesinin ardından zincirli konveyöre bağlı olan hidrolik tahkimatlar pistonlar yardımıyla kendilerini çekme yöntemiyle yürütülür ve tahkimatın arkasında kalan kısımlar kontrollü bir şekilde arka zincirli konveyörün üzerine tavan kömürünün dökülmesiyle göçertilir (arkadan göçertmeli kömür madenciliği). Bu yöntemin avantajları üretim verimliliği, işçi emniyeti ve uygulamadaki kolaylıklardır.
İlk yatırım maliyetinin klasik ayak kömür madenciliğine göre yüksek olması uzun vadeli plan yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Uzun ayak kömür madenciliğinde kömür kesiminin kesici-yükleyici yardımıyla yapılmakta, göçük riski olan bölgelerde yürüyen tahkimat tavanı tutmakta ve kömür nakliyesinin zincirli konveyör yardımıyla yapılmaktadır.
Bu sistem iş sağlığı ve işçi güvenliği sağlanması bakımından en çok tercih edilen üretim yöntemidir. Bu yöntemle, 11-20 kN tavan basıncına dayanabilen tahkimatlar tavanı tutmakta ve inşa gücü yalnızca destek hizmetlerinde ve makine kullanımında değerlendirilmekte ve bu şekilde can güvenliği ön planda tutulmaktadır.
Tam yetkili Türkiye temsilcisi olduğumuz Çin Halk Cumhuriyeti menşei, dünyanın en büyük hidrolik tahkimat üreticisi olan ZMJ firması ile birlikte uzun ayak kömür madenciliğinin tüm gerekli ürünleri olan tahkimat üniteleri, zincirli konveyör, galeri açma makinası kesici bıçak ve yükleyicilerin tedariğini yapmaktayız.
Türkiye Kömür İşletmeleri’ne bağlı Garp Linyitleri Yeraltı Ocağı’nda, ZMJ firmasıyla, birlikte yürüttüğümüz iki set tam mekanize ayak ekipmanı teslim edilmiş, sözleşme kapsamındaki 60 günlük performans çalışmaları sırasında, hiçbir iş kazası yaşanmamış ve 124.000 ton kömür üretilerek günlük 6000 ton üretim değerlerine ulaşılmıştır. Vizyonumuz İş ortaklıklarını uzun yıllar sürdürerek ülkemizin kalkınması konusunda en büyük paya sahip olan madencilik ve enerji sektöründe kalıcı ve uluslararası bir marka olmaktır.
Semih COŞKUN Konspek Madencilik
Bunlara Göz Atmak İster Misiniz?
